تامین نور مناسب گلخانه

یک باور قدیمی در بین تولیدکنندگان و کشاورزان وجود دارد که: 1 درصد نور بیشتر، میزان تولید را 1 درصد افزایش می‌دهد. با تحقیقات انجام شده توسط دانشمندان مشخص شد که این گفته تا حدودی صحت دارد، پس در این مقاله سعی داریم برای تامین نور مناسب گلخانه راه حل هایی را توضیح دهیم تا شما هم از آن بهره‌مند شوید. در این تحقیقات ثابت شد بسته به نوع محصول کشت شده 1 درصد نور بیشتر بین 0.5 تا 1.25 درصد میزان محصول تولیدی را افزایش می‌دهد. با این حال اصل قضیه تفاوتی نکرده است. به این معنی که هرچه میزان نور در دسترس گیاه بیشتر باشد، قطعا محصول بیشتری هم تولید خواهد شد. با این حال، اولین شرط برای تولید محصول بیشتر و با کیفیت‌تر، تابش نور خورشید به گیاه است.

سه راه حل برای تامین نور به گلخانه

در کشت گیاهانی که تحت پوشش هستند مثلا در گلخانه کشت می‌شوند، پوشش گلخانه به‌طور قابل توجه مانعی برای رسیدن نور به گیاه است و همیشه باعث کاهش نور می‌شوند. بنابراین کنترل و تامین نور گلخانه یکی از مهم‌ترین کارها برای افزایش بهره‌وری محصولات گلخانه است. خوشبختانه ابزار زیادی برای به حداقل رساندن تلفات نوری گلخانه وجود دارد، در ادامه با ما همراه باشید تا با 3 راه حل برای افزایش نور گلخانه آشنا شوید:

راه حل اول: تامین نور گلخانه با تمیز نگه‌داشتن پوشش

با گذشت زمان، پوشش گلخانه از هر دو سمت داخلی و خارجی کثیف می‌شود. جلبک‌ها، خزه‌ها، گرد و غبار، شن و ماسه، آلودگی و… بر روی پوشش قرار می‌گیرند و کاهش نور گلخانه و در نهایت کاهش تولید را به‌همراه خواهند داشت. علاوه بر‌این، آلودگی‌های روی نایلون گلخانه محل تولید عوامل بیماری‌زا است. بنابراین تمیز نگه داشتن و سمپاشی دائمی پوشش گلخانه به غیر از این که می‌تواند نور را به میزان زیادی به داخل هدایت کند از احتمال انتقال آلودگی و بیماری به گیاه هم جلوگیری می‌کند.

در صورتی که پوشش گلخانه از مقاومت کافی برخوردار نباشد، تمیز کردن مداوم می‌تواند طول عمر و مقاومت نایلون را کاهش دهد. از این رو توصیه می‌شود از نایلون‌های گلخانه‌ای چند لایه استفاده کنید زیرا نایلون گلخانه چند لایه که مقاومت و طول عمر بالاتری دارند استفاده کنید و نور گلخانه را با خیال راحت افزایش دهید.

راه حل دوم: از ایجاد شبنم در گلخانه جلوگیری کنید تا نور گلخانه افزایش یابد

پوشش گلخانه اغلب از داخل بسیار مرطوب است. به این دلیل که دمای داخل گرم‌تر از فضای بیرون بوده و این اختلاف دما می‌تواند باعث به وجود آمدن شبنم شود. (این اتفاق بیشتر در روزهای سرد صورت می‌گیرد.) وجود شبنم روی پوشش بر روی نور گلخانه تاثیر می‌گذارد و انتقال نور را تا 20 درصد کاهش دهد. بنابراین بهتر است از نایلون گلخانه آنتی فاگ هستند استفاده کنید که مانع از ایجاد قطرات آب بر روی پوشش گلخانه می‌شود.

راه حل سوم: کاهش بازتاب پوشش گلخانه بر روی نور گلخانه اثر می‌گذارد

بخش زیادی از نور خورشید به هنگام تابش از پوشش گلخانه عبور می‌کند و به گیاه میرسد. با این حال، بخشی از این نور منعکس شده و از دسترس گیاه خارج می‌شود. (این مسئله در روزهایی که نور خورشید کم است یا روزها کوتاه سال از اهمیت بیشتری برخوردار است.) افزودنی ضدانعکاس که از یک لایه نازک ذرات نانو تشکیل شده به‌طور متوسط بین 2.5 تا 3 درصد میزان انتقال نور را افزایش می‌دهد و نور گلخانه را به میزان مورد نیاز تامین می‌کند.

رعایت کردن هر 3 مرحله بر روی نور گلخانه به میزان زیادی تاثیر می‌گذارند و در نتیجه تا 10 درصد افزایش بهره‌وری و تولید محصول سالم به همراه دارد. این مراحل کمک زیادی به تامین نور گلخانه می‌کند، علاوه بر افزایش تولید، کاهش مصرف انرژی را هم به همراه خواهند داشت.

اما بپردازیم به سر فصل های بیشتر و دقیق تر:

چگونه نور مناسبی برای گلخانه خود فراهم کنیم؟

خیلی وقت است که دیگر خبری از خانه‌های ویلایی با حیاط‌های بزرگ و باغچه‌های سرسبز و پرگل نیست. زندگی‌ها به آپارتمان‌های کوچک محدود شده اند. گسترش فضاهای شهری و صنعتی هم باعث شده افراد بیشتر و بیشتر از طبیعت و فضای سبز فاصله بگیرند. به همین خاطر امروزه شاهد آن هستیم که علاقه مندی افراد به نگهداری از گیاهان تزئینی و آپارتمانی افزایش یافته و دوستداران طبیعت و پرورش گل وگیاه به ساخت گلخانه‌های کوچک و بزرگ روی آورده‌اند. از میان عوامل مهمی‌ که برای احداث گلخانه باید به آنها توجه داشته باشند مانند ایجاد دما ایده آل و رطوبت مطلوب، فراهم کردن خاک مناسب و تامین دی اکسیدکربن مورد نیاز؛ ممکن است با یک چالش اساسی‌تر روبرو شوند و آن هم تامین نور مناسب برای گلخانه است.

فرقی نمی‌کند گلخانه کوچک یا بزرگ باشد چرا که نور طبیعی خورشید همیشه و به میزان کافی در دسترس نیست. از طرفی گیاهان برای رشد، تغذیه و انجام عمل فتوسنتز به نور نیاز دارند. از این رو فراهم کردن نور مناسب برای گلخانه اهمیت زیادی دارد. در این مطلب قرار است به شما بگوییم که چطور با بکارگیری لامپ‌های مخصوص رشد گیاه  برای گلخانه خود نور مصنوعی بسازید و آن را همیشه سبز و با طراوت نگه دارید. 

فواید کلی استفاده از نورمصنوعی برای گلخانه

نورپردازی گلخانه‌ای درصورتی‌ که به ‌درستی استفاده شود، برای گیاه بسیار مفید است و جایگزین مناسبی برای نور آفتاب محسوب می‌‌شود. استفاده از نورمصنوعی این فرصت را به شما می‌دهد که گلخانه‌ای جذاب و دوست‌داشتنی مطابق با سلیقه خود بسازید. نورهای مصنوعی مخصوص رشد گیاه طیف‌های الکترومغناطیسی مناسبی را برای فتوسنتز گیاهان تولید کرده و باعث تحریک و رشد آن‌ها می‌شوند.

ساخت نور مصنوعی به ‌منظور افزایش محصول و ارتقاء کیفیت آن بسیار رایج شده است. بسیاری از گلخانه‌ها جهت تامین نور مناسب خود در زمستان برای تولید صیفی‌جات، جلوگیری از تضعیف گیاهان و پرورش گل‌های زینتی از این روش استفاده می‌کنند. به این نوع تأمین نور، نور سرد گفته می‌‌شود و آسیب‌های ناشی از نور شدید خورشید (مثل آفتاب‌سوختگی) را ندارد.

استفاده از نور مصنوعی می‌‏تواند عوامل رشد را بهبود بخشد. این امر بستگی به عواملی مانند نوع محصول، شرایط محیطی، دستورالعمل نوری و … دارد. گياهان همچنين نيا‌زمند دوره‏‌های روشنایی و تاریکی هستند، بنابراین نوردهی از طریق سیستم نور مصنوعی می‌‌تواند این امکان را فراهم کند که نور به‌طور منظم قطع و وصل شود.

طول دوره نوری گیاهان

گیاهان بر حسب واکنش به طول دوره روشنایی و تاریکی، به سه دسته زیر تقسیم می‌­شوند:

• گیاهان روز بلند: گیاهانی هستند که برای گل­دهی به حداقل 10 الی 14 ساعت نور نیاز دارند. در اثر افزایش طول دوره تاریکی، رشد زایشی این گیاهان متوقف شده و به صورت رویشی و طولی رشد می‌­کنند. گیاهانی مثل گل سوسن، مینا، اطلسی و نازگل، در این دسته جای دارند.
  
  
• گیاهان روز کوتاه: این نوع گیاهان برای تبدیل رشد رویشی به رشد زایشی و تولید اندام و باردهی، به کمتر از 12 ساعت نور نیاز دارند. گل داوودی نمونه بارز گیاه روز کوتاه است.
  
  
• گیاهان روز خنثی: زمان گل­دهی در این نوع از گیاهان از تعداد ساعات نوردهی مستقل است، اما افزایش طول دوره نوری، موجب تسریع و افزایش کیفیت رشد گل­های گیاهان می‌­شود. گل‌های بگونیا، ژربرا، میخک و انواع صیفی­جات، در دسته گیاهان روز خنثی جای می‌­گیرند.

ساخت نور فتوسنتز با لامپ رشد گیاه

آیا تا به حال نام لامپ فتوسنتز یا لامپ رشد گیاه را شنیده‌اید؟ تامین نور مناسب گلخانه توسط لامپ‌های الکتریکی که جایگزین نور طبیعی برای رشد و پرورش گیاهان در گلخانه‌ها تحت عنوان نور مصنوعی مورد استفاده قرار می‌گیرند، لامپ فتوسنتز یا نور رشد گیاه گفته می‌ شود. این لامپ‌ها با لامپ‌های معمولی تفاوت داشته و طراحی آن‌ها به گونه‌ای است که فقط برای اتاق‌های رشد گیاه و گلخانه‌ها مناسب هستند، تا در صورت نزدیکی بیش از حد به گیاه، آسیبی به آن وارد نکنند و در عین حال عمل فتوسنتز را که با استفاده از نور خورشید انجام می‌شود؛ برای گیاه انجام دهند.

لامپ فتوسنتز انواع طول موج‌هایی که برای رشد گیاهان نیاز است را تولید می‌کند. به طور کلی تمام طیف نور خورشید مورد نیاز گیاه نیست. پس نباید تصور کنیم که نور مصنوعی که برای گیاه ایجاد می‌کنیم  باید مثل نور خورشید باشد. طبق تحقیقات انجام شده بر روی طیف نوری گیاهان چهار رنگ قرمز، آبی، زرد و سبز مورد نیاز گیاهان است.

گیاهان برای رشد به طول موج‌های زیر نیازدارند:

• طول موج آبی برای رشد برگ‌ها
• طول موج قرمز برای گل‌د‌هی و میوه‌دهی
• مقدار کمی‌ هم از طول موج زرد و سبز استفاده کرده و بقیه آن را بازتاب می‌کند ( علت رنگ سبزی که از گیاهان به چشم می‌رسد همین بازتاب می‌ باشد)

⇐از آنجایی که نور قرمز و نور آبی بیشترین تاثیر را روی رشد و فتوسنتز گیاه دارند، به همین دلیل نور اغلب لامپ‌های رشد گیاه معمولا بنفش می‌ باشد.

انواع لامپ‌هایی که برای تامین نور مناسب گلخانه به رشد گیاه کمک می‌ کنند

همانطور که گفتیم میزان نوردهی برای تامین نور مناسب گلخانه، بستگی به نوع گیاه و نیاز نوری آن دارد. همیشه باید نیاز نوری تمامی‌ گیاهانی را که در گلخانه پرورش می‌ دهید بررسی کنید تا بهترین شرایط نوردهی را برای آن‌ها انتخاب کنید. چون که برخی گیاهان نور بسیار زیاد دوست دارند در حالی که برخی دیگر ممکن است نیاز کمتری به نور داشته باشند. انتخاب نوع لامپ رشد گیاه بستگی به کاربرد آن دارد. به هنگام تهیه چراغ رشد گیاه مناسب برای گلخانه‌تان باید اطمینان حاصل کنید که طیف نوری بهینه و مطلوب برای رشد گیاه را داراست. همچنین میزان تولید حرارت آن‌ها را نیز در نظر بگیرید. در اینجا چندین لامپ رشد گیاه با بالاترین و بهترین بازدهی را به شما معرفی می‌کنیم.

لامپ فلورسنت (fluorescent lamp)

این لامپ اغلب به لامپ مهتابی شناخته می‌شود و در واقع یکی از بهترین گزینه‌ها برای تامین نور مورد نیاز گیاهان درگلخانه است. به لحاظ مالی به صرفه بوده و چون حرارت بسیار کمی‌ تولید می‌کند مصرف انرژی آن نیز کم است و بازدهی بهتری هم دارد. لامپ فلورسنت می‌تواند با فاصله تقریبی 25 تا 35 سانتیمتری از گیاه قرار بگیرد.

لامپ فلورسنت بر اساس طیف طول موج به سه دسته تقسیم می‌شود:

• سفید گرم (بیشتر طول موج آن قرمز است)
• سفید سرد (بیشتر طول موج آن آبی است)
• نور کامل ( تمام طیف نور را دارد)

لامپ فلورسنت 20 و 40 وات برای کاشت و پرورش بذر عالی است. همچنین استفاده از نور لامپ رشد فلورسنت برای تولید محصولات کشاورزی یکساله، پرورش گیاهان گلدار آپارتمانی و زینتی وگیاهان برگی( گیاهانی که به خاطر برگشان پرورش داده می‌شوند) نیز بسیار مناسب است. لامپ  فلورسنت استاندارد دارای طول عمر بالا (1000 تا 2000 ساعت) می‌باشد و دو برابر لامپ‌های رشته ای بازدهی دارد.

لامپ رشته‌ای (حبابی یا تنگستن):

لامپ رشته‌ای از دسته لامپ‌های رشد گیاه ارزان قیمت است. اما از آنجایی که حرارت آن بالاست مقدار زیادی انرژی هدر می‌دهد و بهتر است در فاصله بیشتری (تقریبا 60 سانتیمتر) از گیاهان قرار داده شود. این لامپ بیشتر طول موج قرمز منتشر می‌کند، بنابراین بهتر است به عنوان نور مکمل در کنار نور فلورسنت با طیف آبی برای متعادل کردن طیف نوری مورد نیاز گیاه مورد استفاده قرارگیرد. به همین خاطر استفاده از آن به تنهایی جهت تامین نور گلخانه توصیه نمی‌شود.

برای استفاده از لامپ رشته ای و فلورسنت در کنار هم و ایجاد نور مناسب گیاهان باید نسبت آن به این صورت باشد که دو سوم نور را از لامپ فلورسنت و یک سوم آن را از لامپ رشته‌ای تهیه کنید.

لامپ ال ای دی (LED): 

لامپ رشد گیاه ال ای دی به عنوان یک منبع نوری کم مصرف و کم حرارت شناخته می‌ شود. از آنجا که تکنولوژی این لامپ کاملا اختصاصی است و ویژگی هر لامپ با لامپ دیگر فرق می‌کند بنابراین باید توجه داشته باشید که هر نور ال ای دی را نمی‌توان برای پرورش گیاهان مورد استفاده قرار داد. شما به نوری احتیاج دارید که ترکیب دقیقی از طول موج‌های قرمز و آبی و سایر رنگ‌ها را داشته باشد تا بتواند مورد پسند گیاهان‌تان قرار بگیرد.

چراغ‌های ال ای دی مخصوص رشد گیاهان گلخانه‌ای که طول موج‌های استاندارد با نسبت ایده آل را برای گیاهان فراهم می‌کنند در بازار به آسانی یافت می‌شوند و معمولا دارای قیمت بالایی هستند.

لامپ گازی HID:

لامپ‌ HID یا لامپ تخلیه گاز شدت بالا، ساختاری شبیه لامپ فلورسنت دارد. اما میزان نور خروجی و گرمای آن از فلورسانت بیشتر بوده و وسعت بیشتری را تحت پوشش قرار می‌دهد. همچنین این لامپ رشد به دلیل دارا بودن قاب انعکاسی نور را بهتر به سمت گیاه هدایت می‌کند. به همین خاطر در بین تولید کنندگان محصولات گلخانه ای لامپ گازی HID از محبوبیت بالایی برخوردار است. از انواع لامپ HID که برای رشد گیاه مناسب بوده و بیشترین کارایی را در گلخانه دارند می‌توان از لامپ‌های بخارسدیم (HPS) و لامپ‌های متال‌هالید (MH) نام برد.

لامپ متال‌هالید و بخارسدیم طیف نوری که ایجاد می‌کنند قابل مقایسه با نورخورشید بوده و می‌توان از آنها برای رشد گیاهان به خوبی بهره برد. لامپ متال‌هالید نور آبی و بنفش طیف نوری را ساطع می‌کند که مشابه با تابشی است که در طول بهار در فضای باز تابیده می‌شود و نقش به سزایی در رشد گیاهان ایفا می‌کند. لامپ بخار سدیم طیف نوری مرئی زرد و قرمز را می‌تاباند. نور قرمز آن موجب افزایش انرژی در گیاه شده و همین امر موجب شکوفه دادن و باروری گیاه می‌شود.

اگر دوست دارید گیاهان شما رنگ طبیعی داشته باشند بهتر است از این مدل لامپ‌های رشد گیاه جهت تامین نور مناسب گلخانه خود فراهم کنید. معمولا این دو نوع از لامپ‌های گازی به صورت مکمل درکنار یکدیگر برای گیاهان مورد استفاده قرار می‌گیرند. لامپ‌های HID علی رغم قدرت فوق العاده ای که در تولید نور داشته و از طول عمر نسبتا طولانی هم برخودارند( حدودا تا 24000 ساعت) اما بسیار گران قیمت بوده و مصرف برق بالایی دارند و تولید گرمای آنها نیز زیاد می‌باشد که باید حتما با فاصله بیشتری ( 100 تا 150 سانتی متر) از گیاهان قرار بگیرد.

مدیریت نور درگلخانه

مدت زمان استفاده از نور مصنوعی برای رشد گیاهان

اگر هیچگونه نور طبیعی به گیاهان فضاهای داخلی نتابد، روزانه بین ۱۶ تا ۱۸ ساعت نور مصنوعی باید به گیاه تابانیده شود. اگر فضایی که گیاه در آن قرار دارد در معرض نور طبیعی باشد، ۱۲ تا ۱۴ ساعت هم کافی است. در این حالت نور مصنوعی را همزمان با زمان تابش نور طبیعی بکار ببرید. در نظر داشته باشید حداقل 6 ساعت تاریکی در هر شبانه روز برای سلامتی گیاه ضروری است. بهتر است چراغ رشد تایم‌دار تهیه کنید، زیرا تایمر می‌‌تواند به تنظیم این زمان کمک کند.

تعداد لامپ‌های موردنیاز

از جمله مهم‌ترین فاکتورهایی که موجب رشد بهتر گیاه در فضای بسته می‌‌شود، تشخیص تعداد چراغ رشد موردنیاز است. این تعداد با توجه به عوامل مختلفی می‌‌تواند متفاوت باشد:

• نوع گیاه
• مرحله رشد گیاه
• مساحت گیاه

اغلب گیاهان برای رشد به حداقل سی وات بر فوت مربع، نور نیاز دارند؛ اما گیاهانی مانند گوجه‌فرنگی که میوه می‌‌دهند، برای میوه‌دهی بهتر به 40 تا 50 وات بر فوت مربع نور احتیاج دارند. میزان وات هر لامپ بر روی بسته آن درج شده است. برای به دست آوردن مقدار صحیح، مساحت محلی را که گیاه در آن وجود دارد، در میزان واتی که مورد نیاز است، ضرب کنید و سپس عدد به دست آمده را بر مقدار وات لامپی که قرار است نصب شود، تقسیم کنید.

چگونه می توانید بیشترین بهره را از نور مصنوعی گیاه ببرید؟

اغلب لامپ‌های موجود در بازار واجد سطوح منعکس کننده بوده و به این ترتیب شدت نور بدون افزایش توان لامپ، افزایش می‌ یابد. هم چنین طبیعی است که باید بطور دائم گرد و خاک سطح لامپ‌ها پاک شود، تا بیشترین تابش حاصل شود. یکی دیگر از راه‌های افزایش شدت نور بدون افزایش مصرف انرژی، استفاده از رنگ سفید یا فویل آلومینیوم (با توجه به خاصیت انعکاس نور آن‌ها)در دورتا دور محیط رشد گیاهان است. برای آنکه نور به تمام بخش‌های گیاه (ساقه – برگ) برسد از لامپ‌های فلورسنت عمودی استفاده کنید.  هم چنین اگر منبع نور در بالای گیاه قرار دارد برای آن‌ که به کناره‌ها و قاعده گیاه نیز نور کافی برسد،  از نور نقطه ای(در اطراف) بهره بگیرید. 

جمع بندی

در این بخش نحوه فراهم کردن نور مناسب برای گلخانه با ساخت نور مصنوعی توسط لامپ‌های رشد گیاه در شرایطی که نور طبیعی به می‌زان کافی در دسترس نیست؛ مطرح شد. می‌ توانید با توجه به طول دوره نوری گیاهان مورد نظر خود؛ لامپ رشد گیاه متناسب را انتخاب کرده و از داشتن گیاهان سالم و سرزنده لذت ببرید. فقط در هنگام ساخت نور مصنوعی به این مسئله  توجه داشته باشید که نور مصنوعی ایجاد شده تمام طیف رنگی مورد نیاز گیاه را دارا باشد تا عمل فتوسنتز به خوبی انجام شود و گیاهان رشد بهتری داشته باشند. اگر سوالی درباره نورگلخانه دارید در بخش نظرات عنوان کنید.